Je ziet het toch echt: die lijnen lopen scheef! Maar als je het controleert met een liniaal of een vel papier, blijken ze kaarsrecht te lopen. Het is een voorbeeld van een optische illusie, waarbij onze ogen iets anders waarnemen dan er daadwerkelijk te zien is. Hoe kan dit?
Ons brein interpreteert alles wat we zien. Het brengt de beelden die onze ogen ‘opnemen’ in perspectief. Dit is een bewuste keuze van Moeder Natuur. Als dit niet het geval was, zouden we er uren over doen om onze omgeving te begrijpen. Traplopen of autorijden was dan onbegonnen werk.
Omdat onze hersenen altijd alles in perspectief proberen te brengen, worden we ook af en toe door onze ogen bedrogen. Hieronder vind je vijf voorbeelden van optische illusies die iets anders laten zien dan werkelijk het geval is.
Cafémuur-illusie
Bij de Cafémuur-illusie zie je heel duidelijk dat de horizontale lijnen scheef lopen. Toch zijn alle witte en alle zwarte blokjes exact even groot en lopen de lijnen kaarsrecht. Loop het maar eens na met een liniaal of een vel papier.
Hoe kan dit dan? Bij deze illusie speelt hokjesdenken een grote rol. Onze hersenen hebben moeite met de chaotische afwisseling tussen de zwarte en witte vlakken. Zoveel moeite dat ze het lijnenpatroon links laten liggen en geheel onterecht als scheef beoordelen.
Raster van Hermann
Bij het Raster van Hermann zijn de stippen waar je naar kijkt wit en de stippen eromheen zwart. Dit zie je wanneer je naar één witte stip kijkt. Maar op het moment dat je je blik op andere stippen werpt, worden deze opeens wit en de anderen eromheen zwart. Gek!
Dit komt door de zenuwcellen in onze hersenen. Wanneer we ergens naar kijken, wordt in ons brein een zenuwcel geactiveerd. Op dat moment onderdrukken de hersenen de naastgelegen zenuwcel. Dit doen ze om twee prikkels van elkaar te onderscheiden, bijvoorbeeld zwarte letters op een wit vel papier. Wanneer we naar een witte stip kijken, zeggen onze hersenen automatisch ‘de rest is niet wit’. Hierdoor zien we in onze ooghoeken ten onrechte zwarte stippen.
Ebbinghaus-illusie
Kijk eens naar de oranje stip. Welke van de twee is groter? Waarschijnlijk denk je dat het de rechter is. Maar in werkelijkheid zijn beide stippen zijn even groot!
Onze hersenen zien objecten graag in relatie tot andere objecten om te kunnen beoordelen hoe groot iets is. Dit laat een object omgeven door grote objecten die wat verder weg staan, kleiner lijken dan hetzelfde object dat omgeven is door kleine objecten die dichterbij staan. Terwijl het object in beide gevallen dus even groot is.
Müller-Lyer-illusie
Een soortgelijke vergelijking kun je maken met lijnen. Kijk maar eens naar de twee lijnen hieronder. De bovenste lijkt korter, toch? Eigenlijk zijn ze even lang.
De Müller-Lyer-illusie toont hoe twee lijnen die zo op het eerste gezicht niet even lang lijken, dit wel kunnen zijn. Bij het waarnemen van de bovenste figuur, maken onze ogen een soort U-bocht. Onze blik volgt de lijnen als het ware ‘naar binnen.’ Bij het observeren van de onderste figuur zijn onze oogbewegingen weidser, en volgt onze blik de lijnen naar buiten toe.
De grootte van onze oogbewegingen speelt een rol bij het bepalen van de lengte van een object. Hierdoor lijkt de tweede figuur langer, terwijl dit niet zo is.
Dambord van Adelson
Het Dambord van Adelson is voor gevorderden. Als het goed is, zie je heel duidelijk dat vlak A donkerder is dan vlak B. Maar als je dit natrekt met de computer, blijkt dat beide vlakken exact dezelfde kleur hebben.
Hiervoor zijn twee verklaringen. Enerzijds bepalen onze hersenen de helderheid van een vlak door naar het contrast met de ándere vlakken te kijken. Hierdoor speelt het dambord-effect (licht-donker-licht) een grotere rol bij het bepalen van de kleur dan het schaduw-effect. Anderzijds houden onze hersenen uit zichzelf rekening met het effect van schaduw. Zonder dat het waar is, bedenken ze daarom dat vlak B werkelijk lichter is in de werkelijkheid.
Je ziet het: onze ogen en hersenen houden ons regelmatig voor de gek.
